De voorgaande blogs (Transparant bestuur en The EA Professional Oath) raakten hier ook al aan, maar recent liep ik tegen de The Pragmatic Architects Creed aan. Deze lijkt in veel opzichten op de EA Professional Oath en weet een aantal architecten te verleiden tot ondertekening (253 op het moment van schrijven).
We willen ethisch “bewust” zijn, en wij realiseren ons in deze tijd (zowel de tijd van het jaar, ik schrijf deze blog in de kersttijd, waarin alles aan het “licht” lijkt te komen) hoe belangrijk, nee hoe essentieel voor de samenleving en de overleving van de mensheid het is dat ethische waarden de basis vormen voor ons handelen. Een algemeen gevoel van noodzaak van verandering op dit vlak is aanwezig. Maar er is ook nog een gedeelde onzekerheid. Hoe moeten wij dit aanpakken? Hoe kan ik (zeg: Amazon of Wall Mart) dit doen zonder door minder gewetensvolle concurrenten te worden uitgeschakeld? Het neo-klassieke economische model, gebaseerd op het idee van de “struggle for survival” en “it’s a jungle out there”) positioneert zelfs zelfzuchtig handelen als het hoogste goed (één van de axioma’s van dit model). De “gewone” mens voelt dat dit niet kan kloppen. Maar tegelijk zien wij ook dat de vroegere pilaren van ethisch normbesef, de wereldreligies, volstrekt onderuit gaan juist op dit punt.
Wij leven in de tijd van de volledige ontplooiing van het individualisme. In dat kader heb ik, zoals ik in het tweede artikel waarna ik refereerde in het begin van deze blog al aanstipte, mijn twijfels bij een eed of een extern vastgelegd ethisch kader. Ik zeg: mijn twijfels. Ik weet het gewoon nog niet. Ik vind de genoemde regels aan de ene kant zeer belangrijk en aantrekkelijk. Maar aan de andere kant denk ik: wat gaat ons dit opleveren? Gaat dit ons gedrag verbeteren? Geeft het ondertekenen van een eed anderen het recht en ruimere mogelijkheden om ons daarop aan te spreken wanneer wij over de schreef gaan?
Neem regels als:
- I always tell the truth.
- I never hide or disguise things.
Ik krijg hierbij een zeer ongemakkelijk gevoel. Het doet mij denken aan een huwelijksbelofte: “ik zal altijd van je blijven houden”, of “ik zal je nooit kwetsen”. Hoe kun je zoiets zeggen als je weet dat je dat nooit kunt waarmaken, ook al heb je de beste bedoelingen? Wordt een dergelijk statement, in plaats van een streven of een doel, niet tot een leugen als je even nadenkt over de betekenis van die woorden? Hoe kan ik zeggen dat ik nooit zal liegen? Ik weet dat ik het vreselijk vind als ik mijzelf daarop betrap, maar ik zou een leugenaar zijn als ik dit zou beloven. Een belofte om nooit te liegen die met een leugen begint…
Bovendien zijn dergelijke beloftes ook zo zwart wit. Het leven, het wérkelijke leven is dat niet, het is niet eens een oneindig aantal grijstinten maar een oneindig gamma van kleuren. Een leugen kan zo subtiel zijn. Een leugen kan ook opportuun zijn.
Misschien is het ook wel tekenend voor het (blauwe – zie Veranderen in vijf kleuren) architectenbrein om een dergelijke set op te zetten. Met de beste bedoelingen, hoor! Maar het is weer een setje van regels en richtlijnen waarmee wij proberen die chaotische wereld onder controle te krijgen.
Mag ik de lezers uitnodigen deel te nemen aan een dialoog over dit belangrijke onderwerp? Hoe gaan wij om met ethiek in ons werk?
Leave a Reply