From the Mist

When Corporations Rule the World (Kumarian Press Books for a World That Works)author: David C. Korten rating: asin: 1887208003 binding: Hardcover

Korten is een Amerikaanse econoom. Hij gaf o.a. les aan de Harvard Business School. Momenteel is hij vooral actief voor het People-Centered Development Forum (http://www.pcdf.org) en het International Forum on Globalization (http://www.ifg.org). Hij is ook één van de inhoudelijke kopstukken achter de anti-globalisation movement (dat op zichzelf een global movement is natuurlijk, maar dat terzijde).
Een boek als een schop tegen een been. Goed, want het schudt je wakker. Ik heb een aantal historische beelden bij moeten stellen bij het lezen van dit boek, onder andere wat ik meende te weten van de vrije markteconomie. Ik kan mij herinneren dat ik door enkele vrienden gewezen werd op Ayn Rand, en via haar en het libertarisme op wat ik uitwassen van het liberalisme noem. Korten laat er niet veel van heel, en sommige van zijn argumenten zijn niet veel anders dan de argumenten die ik kon bedenken. Maar hij heeft er veel meer. Niet altijd even goed onderbouwd. Ik vind veel van zijn statements wat goedkoop aandoen. Statistiek is sowieso een onbetrouwbaar medium, en waar Korten zijn tegenstanders van beticht is hij zelf ook niet vies van.

Een aspect dat erg uitstraalt van het boek vind ik is het doemdenken. We gaan de verkeerde kant op, het is één en al kommer en kwel. Ik kan moeilijk bezwaar maken tegen zijn constateringen in deze, omdat ik niet anders kan dan accepteren dat hij veel meer ellende van dichtbij heeft meegemaakt dan ik in mijn relatief beschermde leventje. Vooral in het begin van dit boek had ik moeite met de dreigende toon.

Korten legt veel neer bij “grotere” machten: de internationale bedrijven. De macht van het individu, en met name het vermogen van mensen om nieuwe samenwerkingsvormen te vinden, wordt in mijn beleving onderbelicht. Het is geen optimistisch boek. Ik daarentegen ben een pathologisch optimist. Ik kan er niets aan doen dat ik de doordachte strategieën van het bedrijfsleven om hun producten te slijten niet kan zien als internationale samenzweringen die ten koste van de leefbaarheid en de harmonie hun eigen doelen nastreven, maar als een voorbeeld van de ontzagwekkende creativiteit die mensen aan de dag leggen wanneer hun een probleem wordt voorgelegd. Ik kan mij voorstellen dat ik werk voor een groot bedrijf, en dat ik mij de vraag stel: op welke wijze kan ik het succes van dit bedrijf verveelvoudigen? En dat ik dan met de in dit boek onthulde strategieën op de proppen kom. De vraag die ik me in die situatie stel is het probleem, niet de zogenaamde onmenselijke instelling. En veel mensen, ook in commerciële functies, proberen zich te bezinnen op het stellen van de juiste vragen. Ieder mens, ook een directeur van Sony, is in essentie op zoek naar geluk, voor zichzelf, maar meer nog voor zijn naasten. We kunnen onszelf verliezen, dingen doen waar we later spijt van krijgen, dat hoort bij de menselijke conditie.

Wat Korten duidelijk maakt is dat de afstand in grote bedrijven tussen de mensen die er werken, en waarvoor ze het werk doen (klanten, mensen) onnatuurlijk groot wordt, waardoor op een bijna onvermijdelijke wijze dat werk “los” komt te staan van de werkelijkheid. Het oorspronkelijke idee achter de vrije markt economie probeerde juist veel meer die directe relatie te behouden en daar garanties voor in te brengen in het proces. Veel kleine bedrijven, in handen van de mensen die er werken, met lokale bindingen. In plaats van grote bedrijven, waarvan eigendom en uitvoering juist gescheiden zijn geraakt. Alleen voor dit in een ander historisch perspectief plaatsen van de verhalen waarop de vrije marktideologie is gebaseerd is het boek al de moeite waard. De zogenaamde wetenschappelijke basis voor die ideologie wordt aardig weggeslagen, en dat is een goed ding.

Toch veel geleerd. Onder andere dat bedrijven een illusionaire constructie zijn. Wij zijn in deze tijd bezig bedrijven een valse identiteit aan te meten, alsof het een vorm van levende wezens zouden zijn. Met de bijbehorende grondrechten. Overheden zijn bezig om bedrijven te behandelen alsof ze beschermd moeten worden. De dwaasheid daarvan wordt door Korten flink voor het voetlicht gebracht. Grote multinationale organisaties zijn in staat om zich aan allerlei regelgeving die door staten is opgesteld om haar burgers te beschermen te onttrekken. Zij hebben meer macht en resources dan welke individuele burger dan ook om advocaten  of lobbyisten te betalen. Korten argumenteert dat dit nooit de bedoeling was van het oorspronkelijke idee van een vrije markt economie (Adam Smith), een argument dat voorstanders van meer vrijheden voor bedrijven vaak aanhalen. Humoristisch vind ik zijn associatie van grote globale bedrijven met het Sovjet overheidsapparaat. Groot, log, bureaucratisch, waarin de mens als individu niet een factor in de vergelijking is.

Een mens in de context van die grote bedrijven helpen toch de juiste vragen te blijven stellen is denk ik de opgave. Wij mensen stellen denk ik van nature de groep boven ons eigen individu, ondanks de heersende overtuiging dat we in een steeds individualistischer maatschappij leven. Ik geloof daar niets van, maar dat is meer een onderwerp voor een ander artikel.

Het boek doet mij ook weer nadenken over dat merkwaardige verschijnsel economie, dat zich voordoet als een min of meer exacte wetenschap. Dat blijkt toch een stuk minder exact te zijn na lezing van dit boek.

Aanrader? Ik denk het wel, mijn wat neerbuigende houding naar de anti-globalisatie beweging is door het boek flink bijgesteld. Ik denk dat het nodig is ons bewust te zijn wat er gaande is bij deze nieuwe levensvormen: globale bedrijven. En voldoende munitie te verzamelen om in staat te zijn de juiste vragen te blijven stellen. Van deze auteur ga ik zeker de andere producten lezen.